Czy wiesz, jak alkohol spożywany w trakcie ciąży wpływa na rozwój dziecka? Sprawdź, czym jest FAS i czym różni się od FASD i wiele innych informacji.
FAS, czyli alkoholowy zespół płodowy jest chorobą, która znacząca wpływa na funkcjonowanie zarówno małego dziecka, jak i dorosłego człowieka. Z badań wynika, że 7 dzieci na 1000 na całym świecie rodzi się z tą chorobą. Jednym z powodów rozpowszechnienia są często powielane mity dotyczące spożywania alkoholu w ciąży.
Czym jest FAS?
FAS (Fetal Alkohol Syndrome), czyli alkoholowy zespół płodowy jest chorobą nieuleczalną i nieodwracalną, powstałą na skutek spożywania alkoholu przez kobietę w czasie ciąży. Obejmuje tzw. Triadę objawów – upośledzone wzrastanie zarówno wewnątrzmaciczne, jak i po urodzeniu, zmiany wyglądu w obrębie twarzoczaszki oraz upośledzony rozwój neurologiczno-psychiczny.
Jakie są objawy FAS?
Do objawów alkoholowego zespołu płodowego u małego dziecka należą m.in.:
- zaburzenia wzrostu i rozwoju:
– mały obwód głowy;
– niedorozwój narządów wewnętrznych (np. serca, wątroby);
– opóźniony rozwój psychoruchowy;
– słaba kondycja ruchowa; - zniekształcenia twarzy;
- zaburzenia neurologiczne:
– zaburzenia rozwoju intelektualnego w różnym stopniu;
– trudności w uczeniu się;
– zaburzenia mowy i języka;
– trudności w uczeniu się i koncentracji;
– nadpobudliwość;
– problemy z zachowaniem; - inne objawy:
– wadliwa budowa stawów i kończyn;
– problemy w zakresie odbioru zmysłów;
– zaburzenia układu odpornościowego.
Na drodze rozwoju dziecka, mogą pojawić się tzw. objawy wtórne: zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym i emocjonalnym oraz trudności behawioralne. Co ważne, w wyniku wskazanych trudności człowiek ma ograniczone umiejętności do samodzielnego życia.
Czym jest FASD?
FASD (Fetalal Alcohol Spectrum Disorder), czyli spektrum alkoholowego zespołu płodowego, to pojęcie parasolowe, które w swoim definiowaniu obejmuje wiele innych zaburzeń, które pojawiły się w wyniku kontaktu płodu z alkoholem w okresie ciąży. Pojęcie to pojawiło się, ponieważ zaobserwowano, że nieprawidłowości rozwojowe wynikające ze spożywania alkoholu w okresie ciąży są bardzo zróżnicowane od klasycznych omówionych wcześniej objawów po całkiem nieznaczne czy ledwo zauważalne nieprawidłowości w rozwoju.
Zaburzenia związane ze spożywaniem alkoholu przez matkę w okresie ciąży:
- FAS (Fetal Alcohol Syndrom) – pełnoobjawowy płodowy zespół alkoholowy.
- FAE (Fetal Alkohol Effects), czyli efekty alkoholowe płodu – jest to łagodniejsza postać FAS, charakteryzująca się mniej nasilonymi wadami fizycznymi i psychicznymi wynikającymi z tego syndromu.
- ARND (Alcohol Related Neurodevelopmental Disorders), czyli zaburzenia neurorozwojowe związane z alkoholem – dotyczą osób, u których nie występują fizyczne deformacje twarzy, ale mogą mieć zaburzenia rozwojowe centralnego układu nerwowego.
- ARBD (Alkohol Related Birth Defects), czyli wady wrodzone związane z alkoholem – odnosi się do osób z fizycznymi wadami szkieletu, problemami z sercem lub zaburzeniami wzroku i słuchu spowodowanymi działaniem alkoholu.
- pFAS (Partial Fetal Alkohol Syndrom), czyli częściowy zespół alkoholowy płodu – dotyczy tylko niektórych fizycznych objawów FAS oraz uszkodzeń centralnego układu nerwowego, które mogą prowadzić do trudności w nauce i problemów z zachowaniem.
Czy FAS można leczyć?
Tak jak wcześniej wspominałam FAS jest chorobą nieuleczalną. Jednak dzięki odpowiedniemu wsparciu dziecka można minimalizować objawy dzięki wczesnej interwencji oraz odpowiedniej pomocy psychologicznej.
Jakie są statystyki występowania FASD na świecie i w Polsce?
Z badań przeprowadzonych w 2017 roku przez Lange i współpracowników wynika, że w najwyższe wyniki występowania FASD był w takich krajach jak Republika Południowej Afryki, Chorwacja, Irlandia, Włochy i Białoruś. Średnio na świecie, na tysiąc dzieci, siedem rodzi się z tym zaburzeniem, a w Europie ten odsetek wynosił około 20. Szczególnie alarmujące są dane wskazujące, że co trzynasta kobieta, która piła alkohol w ciąży, urodziła dziecko z FASD. Oznacza to, że co roku na świecie rodzi się ponad 600 000 dzieci z FASD. Różnice w częstości występowania FASD są znaczne między różnymi regionami świata, przy czym najwyższe wskaźniki obserwuje się w Europie, a najniższe w regionie wschodniego Morza Śródziemnego.
Z wyników badań zaprezentowanych w 2015 roku przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), obecnie nazywany Krajowym Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, wynikało, że rozpowszechnienie FASD wynosiło 2%.
Wybrane mity dotyczące spożywania alkoholu w okresie ciąży i FASD
- „Istnieje bezpieczna ilość alkoholu, która nie zagrozi rozwoju dziecka” – nawet niewielka ilość alkoholu wypita przez ciężarną może negatywnie wpłynąć na rozwój płodu, powodując wady rozwojowe.
- „W trakcie ciąży wskazane jest picie niewielkich ilości czerwonego wina” – każda ilość, nieważne jakiego alkoholu, może być niebezpieczna dla rozwijającego się płodu.
- „W ciąży można się napić alkoholi zero procentowych” – należy pamiętać, że często piwa bezalkoholowe czy inne podobne produkty mogą zawierać do 0,5% alkoholu, zatem nadal mogą stanowić ryzyko dla rozwijającego się dziecka.
- „Picie alkoholu w ciąży jest bezpieczniejsze niż zażywanie kokainy czy heroiny” – warto tu przytoczyć informacje Instytutu Medycyny w USA, które wyraźnie mówią, że „ze wszystkich substancji uzależniających (kokaina, heroina, marihuana), alkohol powoduje najpoważniejsze uszkodzenia neurobehawioralne płodu”.
- „Alkohol jest niebezpieczny dla płodu tylko w pierwszym trymestrze ciąży” – spożywanie alkoholu w ciąży, niezależnie od trymestru, może prowadzić do poważnych i trwałych uszkodzeń płodu. W pierwszym trymestrze najczęściej dotyka to mózgu i innych organów wewnętrznych, w drugim – może spowodować poronienie lub uszkodzenia kości i mięśni, a w trzecim – zaburzenia rozwoju płuc i mózgu.
- „Łożysko chroni rozwijający się płód przed działaniem alkoholu” – alkohol bardzo łatwo przenika przez łożysko i po około 40 minutach jego stężenie we krwi jest takie samo u dziecka jak u matki.
- „FAS jest rzadki i występuje tylko w tak zwanych rodzinach patologicznych” – wbrew powszechnemu przekonaniu, FAS nie jest rzadką chorobą. W Europie jest to najczęstsze niegenetyczne zaburzenie neurorozwojowe. Mimo rosnącej świadomości szkodliwości alkoholu, wciąż około 5% kobiet pije podczas ciąży, co prowadzi do występowania FAS. Co istotne, FAS nie ogranicza się do rodzin z problemami alkoholowymi czy innymi dysfunkcjami. Może pojawić się nawet w “normalnych” rodzinach, gdy kobieta nie zdaje sobie sprawy z ciąży lub otrzymuje błędne informacje na temat wpływu alkoholu na płód.
- „Objawy FAS zauważalne są zaraz po porodzie” – spożywanie alkoholu może być przyczyną poronień, ponadto objawy FAS mogą być trudne do zauważenia zaraz po porodzie i czasem są diagnozowane dopiero w wieku szkolnym, gdy pojawiają się problemy z nauką.
Bibliografia:
Lichtenberg-Kokoszka, E. (red.). (2022). Płodowy Zespół Alkoholowy. Uniwersytet Opolski.
Baranowska, A. S. (2016). Płodowy zespół alkoholowy (FAS) jako zagrożenie dla rozwoju dziecka = Fetal alcohol syndrom (FAS) as threat to a child’s development. DOAJ (DOAJ: Directory of Open Access Journals). https://doaj.org/article/9319b89f34444e7582b7c5af2d1a3982
https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2649225
https://kcpu.gov.pl/fasd/#zawartosc