Istnieje wiele prac naukowych potwierdzających pozytywny wpływ psychoterapii na zmiany w mózgu. Dzięki rozwoju neuronauki i metod neuroobrazowania mózgu jesteśmy w stanie uchwycić te zmiany. Pod wpływem psychoterapii zaobserwowano zmiany w przepływie krwi w mózgu, jego metabolizmie a nawet zmiany strukturalne. W artykule przedstawiono wyniki niektórych badań obrazujących zmiany w mózgu pod wpływem oddziaływań psychoterapeutycznych.
1. Czym jest neuronauka?
W kontekście wpływu psychoterapii na działanie mózgu nie sposób nie wspomnieć o tym czym jest neuronauka. Neuronauka to interdyscyplinarna dziedzina nauki, która zajmuje się badaniem struktury, funkcji oraz rozwoju układu nerwowego. Wykorzystując narzędzia i metodologie zarówno z neurobiologii, psychologii, jak i innych dziedzin, neuronauka stara się zgłębić tajemnice działania mózgu oraz jego wpływu na nasze zachowanie, myślenie i doświadczenia. Dzięki postępom technologicznym, neuronauka otwiera przed nami nowe perspektywy w zrozumieniu tego, co sprawia, że jesteśmy tym, kim jesteśmy.
2. Neuroplastyczność – zmiany pod wpływem psychoterapii
Uważa się, że wpływ psychoterapii może być postrzegany jako środowisko stymulujące do pojawienia się zmian z mózgu. Podczas psychoterapii rozwijane są umiejętności poznawcze, emocjonalne i behawioralne, co może wymagać znacznego wysiłku umysłowego. Pod wpływem zmieniających się doświadczeń i objawów zwiększa się liczba neuronów i poprawiają się połączenia między neuronami (Dudek, 2010). W wyniku psychoterapii następują zmiany w zachowaniu i przeżywaniu psychicznym, co musi pozostawać w związku z transformacją w mózgu (Bomba, 2012).
3. Neurobiologiczne efekty psychoterapii
Już od lat 90. XX wieku pojawiały się wyniki badań pokazujących strukturę mózgu u ludzi z takimi zaburzeniami psychicznymi jak lęk napadowy, arachnofobia, PTSD, depresja, fobia społeczna, ciężkie zaburzenia osobowości, które były poddane oddziaływaniom psychoterapeutycznym. Okazało się, że pod wpływem psychoterapii u pacjentów zauważono zmiany w przepływie krwi w różnych obszarach mózgu związanych z danym zaburzeniem i zmiany w jego metabolizmie. Psychiatra Nancy Andreasen powiedziała: „Psychoterapia, niekiedy poniżana, jako „pustosłowie”, jest na swój sposób tak samo „biologiczna” jak stosowanie leków”. Słowa te istotnie odzwierciedlają wpływ psychoterapii na zmiany w mózgu. Terapia oddziałuje na takie aspekty jak np. funkcje wykonawcze, regulacja emocjonalna, relacje społeczne, czy pamięć operacyjna, zaznaczając swój biologiczny efekt w strukturach OUN (Dudek, 2010).
4. Jak sprawdzić czy doszło do zmian w mózgu pod wpływem psychoterapii?
Jednym z powodów powolnego rozwoju badań nad neuronalną stroną psychoterapii jest konieczność wykrywania w tym przypadku zmian plastycznych w mózgu człowieka metodami nieinwazyjnymi, podczas gdy tradycyjne badania nad plastycznością opierają się na badaniach komórkowych. Metody nieinwazyjnego neuroobrazowania mózgu np. PET, EEG, fMRI mogą pokazywać zmiany w zakresie aktywacji mózgu i wskazywać na te obszary i obwody mózgu, które związane są z wpływem psychoterapii, co pozwoli na wyjaśnienie mechanizmów neuronalnych związanych z oddziaływaniem psychoterapeutycznym. Większość badań, które oceniały efekty psychoterapii na mózg przeprowadzono za pomocą PET, SPECT, które pozwoliły ocenić zmiany w metabolizmie mózgu lub przepływie krwi przed i po leczeniu (Linden, 2006).
5. Myśli a zmiany w mózgu
W jednym z badań wykazano, że medytacja i ukierunkowane myślenie mają wpływ na zmianę obwodów nerwowych w mózgu. Dlatego odpowiednie myślenie, może powodować transformacje w mózgu (Sheth, 2009). Nasze myśli, przekonania mogą zmieniać równowagę neuroprzekaźnikową i pomagać w leczeniu takich zaburzeń psychicznych jak depresja (Gabbard, 2000). W jednym z badań ochotnikom podano placebo zamiast środka przeciwbólowego. Badacze za pomocą PET porównali skany mózgu przed i po podaniu placebo. Okazało się, że po podaniu placebo mózg uwalniał więcej endorfin, czyli naturalnych środków przeciwbólowych, co może mieć związek z wiarą badanych, że podano im lek przeciwbólowy (Sheth, 2009).
6. Wpływ psychoterapii na mózg – wyniki badań
Wiedza o mózgu pozwala neurobiologom wiązać zaburzenia psychiczne z dysfunkcjami określonego obszaru mózgu (Bomba, 2012). LeDoux w swojej koncepcji zaburzeń lękowych w mózgu emocjonalnym, wiąże lęk i pamięć z pracą jąder migdałowatych. Efekt leków i psychoterapii wyjaśnia się działaniem na ten obszar mózgu. Poniżej opisano kilka wniosków z badań potwierdzających wpływ psychoterapii na zmiany w mózgu:
– Zespół badaczy wykazał, że u pacjentów z depresją, u których zdiagnozowano chorobę jednobiegunową, w wyniku krótkotrwałej terapii behawioralnej osiągnięto oczekiwane zmiany w aktywności prążkowia i obwodach kora czołowa-zakręt obręczy (Dichter i in.,
2009).
– U pacjentów z napadami paniki, w wyniku psychoterapii krótkoterminowej psychodynamicznej nastąpiła normalizacja reakcji oraz poprawa aktywności w obwodach czołowo-limbicznych (Beutel i in., 2010).
– W badaniach wykazano normalizację czynności neuronalnej u pacjentów z zaburzeniami somatycznymi w wyniku psychoterapii psychodynamicznej (De Greck i in., 2011).
– Inne badania wykazały poprawę funkcjonowania mózgu po terapii u żołnierzy biorących udział w wojnie w Afganistanie i Iraku leczących się na PTSD (Roy i in., 2010).
– Hauf i in., (2010) zaobserwowali wzrost aktywacji w sieciach uwagi i pamięci pracy u schizofreników po treningu poznawczym
– U pacjentów z nerwicą depresyjną zaobserwowano normalizację zapisu EEG wraz z poprawą kliniczną po leczeniu za pomocą psychoterapii transpersonalnej (Akhmetova i in., 2011).
Należy jednak wspomnieć, że istnieją zastrzeżenia co do trafności metod obrazujących działanie mózgu, niewielkiej grupie badanych osób, wątpliwości co do trwałości zmian (Bomba, 2012). Jednak neuronauka wciąż się rozwija i wszystko wskazuje na to, że psychoterapia zmienia mózg.
Maciej Adamowski
Bibliografia:
Akhmetova VV, Kolchin AO, Govorin NV. (2011). Electroencephalographic correlates of transpersonal psychotherapy efficacy in neurotic depressions. Zh. Nevrol. Psykhiatr. im. S. S. Korsakova, 111(1), 43–48.
Beutel ME, Stark R, Pan H, Silberweig D, Dietrich S. (2010). Changes of brain activation pre-post short-term psychodynamic inpatient psychotherapy: An fMRI study of panic disorder patients. Psychiatr. Res, 184(2), 96–194.
Bomba, J. (2012). Czy to możliwe, żeby psychoterapia nie zmieniała mózgu? Psychoterapia, 1(160), 5-11.
De Greck M, Scheidt L, Bälter AF, Frommer J, Ulrich C, Stockum E, Enzi B, Tempelmann C, Hoffmann T, Northhoff G. (2011). Multimodal psychodynamic psychotherapy induces normaliza tion of reward related activity in somatoform disorder. World J. Biol. Psychiatry, 12(4), 296–308.
Dichter GS, Felder JN, Petty C, Biszzel J, Ernst M, Smoski MJ. (2009). The effects of psychotherapy on neural responses to rewards in major depression. Biological Psychiatry, 66(9), 886–897.
Dudek, D. (2010). Psychoterapia w świetle neuronauki. Wszechświat, 111(1), 17-22.
Gabbard, GO. (2000). A neurobiologically informed perspective on psychotherapy. Br J Psychiatry, 177, 117-22.
Hauf KM, Lim KO, MacDonald A. (2010). Prefrontal cortical changes following Cognitive training in patients with chronic schizophrenia: Effects of practice, generalization, and specificity. Neurop sychopharmac, 35(9), 1850–1859.
Linden, DEJ. (2006). How psychotherapy changes the brain – the contribution of functional neuroimaging. Molecular Psychiatry, 11, 528-538.
Roy MJ, Francis J, Friedlander J, Banks-Williams L, Lande RG, Taylor P, Blair J, McLellan J, Law W, Trapley V, Patt I, yu H, Mallinger A, Difede J, Rizzo A, Rothbaum B. (2010). Improvement in cerebral function with treatment of posttraumatic stress disorder. Ann. New york Acad. Sci, 1208, 142–149.
Sheth, H. (2009). Mind, Brain and Psychotherapy. Indian J Psychol Med, 31(1), 11-15.