Świadomość własnych uczuć i emocji jest fundamentalnym elementem rozwoju osobistego oraz zdrowego funkcjonowania emocjonalnego (Jankowska, 2022, s.7-9). W miarę jak społeczeństwo staje się coraz bardziej złożone, umiejętność rozpoznawania, zrozumienia i kontrolowania swoich emocji staje się coraz istotniejsza (Sawicka, Steuden, Ledwoch, 2010). W artykule zostaną przedstawione różne formy, jakie można wykorzystać do zwiększania świadomości swoich uczuć i emocji, oraz dlaczego jest to tak ważne.
Czym są emocje i uczucia?
Emocja to subiektywny stan psychiczny, który powstaje w wyniku nieświadomej bądź świadomej oceny zdarzenia, które istotnie wpływa na interesy i cele jednostki. Pozytywną emocję zauważa się, jeśli zdarzenie jest zgodne z celami i interesami osoby. W przypadku sytuacji odwrotnej – braku tej zgodności – obserwuje się emocję negatywną (Golińska, 2000).
Podczas doświadczania emocji można wyróżnić pięć istotnych komponentów:
- reakcje somatyczne (np. gwałtowne bicie serca)
- ekspresja ciała (np. zesztywnienie)
- ekspresja/mimika twarzy (np. marszczenie czoła)
- tendencja do określonych działań (np. zbliżanie lub oddalanie)
- myślowe nazywanie przeżywanych doznań.
Pojęcie uczuć jest często zamiennie stosowane z pojęciem emocji, jednak nie są to zjawiska równoważne. Według Antonio Damasio część uczuć nie wypływa z emocji. Ten portugalski profesor neurologii wyróżnił trzy rodzaje uczuć (Damasio, Cavalho, 2013):
- uczucia podstawowe emocji uniwersalnych (np. gniew, lęk, wstręt),
- uczucia subtelnych emocji uniwersalnych (np. odmiany lęku: nieśmiałość i panika),
- uczucia tła, które są swoistym otoczeniem dla innych uczuć i dzięki nim jest możliwe modyfikowanie „odcieni” uczuć.
Reasumując, można przyjąć, że emocje lub uczucia są to procesy psychiczne, które polegają na ustosunkowaniu się do osób, przedmiotów oraz zjawisk. To one stanowią bezpośredni bodziec do działania (świadomego lub nieświadomego); (LeDoux, 2000, s. 25).
Dlaczego świadomość emocji jest istotna?
Świadomość emocji pozwala nam na lepsze zrozumienie siebie i innych oraz umożliwia zdrowsze reagowanie na różne sytuacje życiowe. Wspomaga ona budowanie zdrowszych relacji interpersonalnych, pomaga w radzeniu sobie ze stresem i konfliktami, a także wspiera proces podejmowania mądrych decyzji. (Szczygieł, 2014)
Brak świadomości własnych emocji może prowadzić do niekontrolowanego zachowania, złości, frustracji i negatywnego wpływu na nasze zdrowie psychiczne i fizyczne (Szczygieł, 2014). Z drugiej strony, zbyt duża kontrola emocji może prowadzić do wewnętrznego stłumienia, niezdolności do wyrażenia siebie oraz trudności w nawiązywaniu głębszych relacji.
Jak zwiększać świadomość swoich emocji i uczuć?
Formy zwiększania świadomości emocji (Smith i in., 2023):
– medytacja Mindfulness
To praktyka, która skupia się na uważnym obserwowaniu swoich myśli, emocji i reakcji w sposób bez oceniania. Medytacja mindfulness pomaga w zrozumieniu, jak nasze umysły funkcjonują i jakie emocje odczuwamy oraz jak wyciszyć swój organizm.
– dziennik emocji
Prowadzenie dziennika, w którym zapisujemy nasze codzienne emocje, pozwala nam na lepsze śledzenie zmian nastroju i zrozumienie, co wpływa na nasze uczucia.
– samoobserwacja
Regularna chwila w ciągu dnia, w której zatrzymujemy się i analizujemy, jak się czujemy, co myślimy i co wywołuje nasze emocje.
– rozmowy z innymi
Otwarta komunikacja z bliskimi osobami pozwala na wyrażanie swoich uczuć i emocji, a także uzyskanie perspektywy innych.
– psychoterapia
Wizyty u profesjonalnego terapeuty mogą pomóc w zrozumieniu głębszych wzorców emocjonalnych oraz dostarczyć narzędzi do pracy nad nimi.
– ćwiczenie uważności
Ćwiczenia uważności, które angażują zmysły, takie jak skupianie się na oddychaniu lub jedzeniu, pomagają przenieść uwagę z myśli na zewnętrzne doznania.
– czytanie książek i materiałów edukacyjnych
Rozwijanie wiedzy na temat psychologii emocji poprzez czytanie książek, artykułów i oglądanie materiałów edukacyjnych w formie filmów czy w wersji audio jako podcasty.
Podsumowanie
Zwiększanie świadomości swoich uczuć i emocji to klucz do osiągnięcia zdrowego stanu emocjonalnego. Poprzez praktyki takie jak medytacja mindfulness, prowadzenie dziennika emocji, uczęszczanie na psychoterapię (indywidualną/grupową) i inne, możemy lepiej zrozumieć siebie, swoje reakcje oraz zaczynać reagować na emocje w sposób bardziej konstruktywny. To umiejętność, którą można rozwijać przez całe życie, przynosząc korzyści zarówno nam, jak i naszym relacjom z innymi.
Bibliografia
- Damásio, A. (2013). Błąd Kartezjusza. Emocje, rozum i ludzki mózg (wyd. II). Poznań: Rebis
- Damasio, A., Carvalho, G.B. (2013). The nature of feelings: evolutionary and neurobiological origins. Nature Reviews Neuroscience, Perspectives, 14, s. 143–152
- Golińska, L. (2000). Samokontrola emocji. Mit czy rzeczywistość. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 6
- Jankowska M., (2020). Zarządzanie emocjami. Krok w stronę zdrowia psychicznego. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji
- LeDoux, J.E. (2000). Mózg emocjonalny. Poznań: Media Rodzina
- Sawicka, J., Steuden, S., Ledwoch, M. (2010). Odczytywanie emocji przez osoby chore na depresję. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 19(2), s.121–126
- Smith, R., Persich, M. R., Chuning, A. E., Cloonan, S., Woods-Lubert, R., Skalamera, J., Berryhill, S. M., Weihs, K. L., Lane, R. D., Allen, J. J. B., Dailey, N. S., Alkozei, A., Vanuk, J. R., & Killgore W. D. S. (2023). Improvements in mindfulness, interoceptive and emotional awareness, emotion regulation, and interpersonal emotion management following completion of an online emotional skills training program. Emotion, 1, s. 1-20
- Szczygieł, D. (2014). Regulacja emocji a dobrostan. Konsekwencje wyprzedzającej i korygującej regulacji emocji. W: R. Derbis, Ł. Baka (red.) Oblicza jakości życia (s.191-205). Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie
- Smith, R., Persich, M. R., Chuning, A. E., Cloonan, S., Woods-Lubert, R., Skalamera, J., Berryhill, S. M., Weihs, K. L., Lane, R. D., Allen, J. J. B., Dailey, N. S., Alkozei, A., Vanuk, J. R., & Killgore, W. D. S. (2023, August 3). Improvements in Mindfulness, Interoceptive and Emotional Awareness, Emotion Regulation, and Interpersonal Emotion Management Following Completion of an Online Emotional Skills Training Program. Emotio Improvements in Mindfulness, Interoceptive and Emotional Awareness, Emotion Regulation, and Interpersonal Emotion Management Following Completion of an Online Emotional Skills Training Program
- Ryan Smith, Michelle R. Persich, Anne E. Chuning, Sara Cloonan, Rebecca Woods-Lubert, Jeff Skalamera, Sarah M. Berryhill, Karen L. Weihs, Richard D. Lane, John J. B. Allen, Natalie S. Dailey, Anna Alkozei, John R. Vanuk, and William D. Improvements in Mindfulness, Interoceptive and Emotional Awareness, Emotion Regulation, and Interpersonal Emotion Management Following Completion of an Online Emotional Skills Training Program